Józef Tischner, O człowieku. Wybór pism filozoficznych

Książka jest dziewiątą częścią Katechizmu Religii Katolickiej, wydaną - jako podręcznik dla młodzieży szkół średnich - w 1983 roku. Warto pamiętać przy czytaniu, że gdy książkę przygotowywano do druku komuniści demolowali kraj dyktaturą stanu wojennego, a religii nie uczono w szkołach. Wolność polityczna, ekonomiczna i społeczna wydawała się nierealną tęsknotą - życie niosło ze sobą głównie szarą beznadzieję i powszechną nędzę. Kościół i ludzi wiary prześladowano (a nawet mordowano - funkcjonariusze policji politycznej jako "nieznani sprawcy"), dyskryminowano zawodowo i społecznie. Religię gnębiono cenzurą, terrorem policyjnym, sądownictwem podległym politycznym dyrektywom, inwigilacją i manipulacjami policji politycznej. Pytanie "jak żyć?" miało wymiar nie tylko duchowy, ale również czysto materialny i potoczny. Było pytaniem o prawo i dobro naturalne w czasie, gdy za dążenie do wolności - tego elementarnego "prawa człowieka i obywatela" - sowiecki "ustrój sprawiedliwości społecznej" karał ślepym terrorem.

Podstawowe pojęcia filozoficzne, czyli: filozofia, język, poznanie, prawda, byt, dobro - w tomie I. A w tomie II: człowiek, świadomość, ciało i dusza, wolność woli i... śmierć, która kończy wszystko, nie tylko ten podręcznik filozoficzny. Śmierć, a potem już tylko Sąd Boży i albo niebo, albo piekło. Ale zanim do tego dojdzie można poczytać, jak filozof referuje historię ludzkich mniemań i sporów wywołanych tymi mniemaniami, na temat spraw ostatecznych.  

Podtytuł : "Technologia a poszukiwanie sensu". Na początku był bezsens, był Chaos. Potem powstał Kosmos. Ale chaos, bałagan, pozostał na części Kosmosu: na Ziemi i w sercach jej mieszkańców. Ciekawe, że wzrost technicznych możliwości, jakimi dysponuje człowiek, nie zmniejsza, tylko przeciwnie - zwiększa bałagan i bezsens. To się nazywa postępem. Coraz lepsza technika i... coraz lepsze narzędzia wojny, coraz więcej biedy, coraz więcej przelanej krwi, coraz więcej rozpaczy i zagubienia... . A miało być tak pięknie bez Boga. No właśnie - kto pamięta dziś Wieżę Babel? Kto pamięta, że efektem nieograniczonych możliwości, które służą tylko zaspokojeniu pychy, jest pomieszanie języków - czyli chaos właśnie? Jakim trzeba być głupcem, by ignorować taką oczywistą naukę płynącą z przeszłości. Człowiek jest zbyt dumny, by budować ku chwale Boga i zbyt pyszny, by widzieć, że budując ku swojej chwale, produkuje tylko chaos, bezsens, rozpacz. Ani prozac, ani viagra, ani ciekłokrystaliczne wyświetlacze, ani diody, ani botox, ani odsysaniu tłuszczu, ani rzeź niewiniątek, ani "czysta energia", ani chłop z chłopem, ani baba z babą, ani "planeta singli", ani "róbta co chceta", ani inżynieria genetyczna, ani sztuczna inteligencja, ani tysiące innych modnych gadżetów - jednym słowem nic nie czyni człowieka szczęśliwym. Daje czasem komuś zadowolenie, daje czasem komuś przyjemność, ten ktoś mówi wtedy "jestem szczęśliwy", ale przebudzenie jest zawsze takie samo: łeb pęka i rzygać się chce. Aż któregoś dnia nie ma już przebudzenia, tylko płacz i zgrzytanie zębów. I czy przyniesie ulgę świadomość, że zgrzyta się implantami?  

Filozofia i religia, prawdy wiary i prawdy filozofii.

Filozofia, teologia przyrody.

Tematy, którym autor poświęcił swoje życie badawcze: nauka i wiara, poznanie i łaska, świat jako przedmiot nauki i byt jako dar Boga.

Jeden z bardzo popularnych hierarchów Kościoła - kardynał Luis Antonio Gokim Tagle. Dla wielu nadzieja, że chorego i osłabłego ducha Europy ozdrowi wschodnia kuracja. Azja - dla jednych największe zagrożenie dla Europy, dla innych największa nadzieja dla europejskiej gospodarki i kultury. Czy również dla chrześcijaństwa?

Ojciec Święty Benedykt XVI. Zapis kazań i rozważań wygłoszonych przy różnych okazjach, a dotyczące jednego tematu: Eucharystii.

Jaka będzie (jaka może być) Europa po przemianie ZSRR w Rosję, a "bloku państw socjalistycznych" w "państwa europejskie"? Warto poznać wizję "świata po zimnej wojnie" Benedykta XVI-ego. Jak interpretuje zwycięstwo "laicyzmu państwowego" i "państw świeckich" nad "państwami ateistycznymi"? A skoro jedni i drudzy walczyli i walczą z Chrystusem, to jakie to ma znaczenie, jak się nazywają i jak tę walkę uzasadniają? I jakie to ma znaczenie czy są "liberałami" czy "komunistami"? Skoro jedni i drudzy chcą "wygnać Chrystusa" (tak głosił tytuł słynnej książki), to jakie znaczenie mają inne różnice między nimi?

Alberta Camus czyta się dla mądrych słów, które tworzą piękne zdania układające się w pobudzającą intelekt całość. Czyli dla tego wszystkie, co znaleźć można w „Człowieku zbuntowanym”.

Książka uhonorowana prestiżową nagrodą amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Socjalizm/komunizm to teoria. Praktyką, czyli urzeczywistnieniem tej teorii, jest państwo totalitarne i obozy koncentracyjne. Metodą wcielania teorii w życie jest terror, przemoc, cenzura oraz zbrodnicza i bezwzględna eliminacja przeciwników. Religią socjalizmu/komunizmu jest nienawiść do Boga, paradoksalnie nazywanego "bytem nieistniejącym". "Byt nieistniejący", a mimo to zażarcie zwalczany. Takie głoszenie wewnętrznie sprzecznych poglądów jest filozofią socjalizmu, a jej fundamentem jest gwałt na zasadzie sprzeczności, co nazwane jest "dialektyką". Szataństwo i szaleństwo, którego ofiarami były i są - w ciągu zaledwie dwóch wieków! - setki milionów ludzi na całym świecie. Najbardziej krwawy "wynalazek" w historii, a książka zawiera wybór z dzieł najbardziej toksycznego ideologa w dziejach ludzkości (i nie myślimy tu o godnym pożałowania życiu osobistym autora). Ten XIX-wieczny niemiecki filozof "pochodzenia wybranego" dał usprawiedliwienie i uzasadnienie dla najbardziej zbrodniczych światopoglądów. W imię wyzwolenia człowieka uwięziono, zamęczono i zamordowano setki milionów niewinnych ludzi. W imię wolności za najlepszą drogę prowadzącą ku uwolnieniu ludzi uznano obóz koncentracyjny i zniesienie prawa w ogóle (jak pisze R. Pipes w innej książce w Antykwariacie). W imię godności człowieka odebrano wartość zwykłemu, normalnemu, realnemu ludzkiemu życiu zastępując je "dobrem klasy". W imię prawdy zbudowano system totalnego, upaństwowionego kłamstwa, którego jedynym celem było unicestwienie każdego, kto ośmieliłby się nawet tylko pomyśleć o prawdzie. W imię rozumu usprawiedliwiono i usprawiedliwia się największe szaleństwa najbardziej patologicznych psychopatów i socjopatów (by wymienić największych celebrytów marksizmu: Lenin, Dzierżyński, Stalin, Pol Pot - doktor z Sorbony, Mao, ...). W imię internacjonalizmu i zniesienia państwa wprowadzono kolonialną dominację jednego państwa - Rosji sowieckiej. Doprawdy, skoro nie można zapomnieć, warto poznać, by należycie ocenić. Bo, jak pisze we wstępie J. Ładyka, jest to "myśl wciąż żywa i aktualna". Wszak po owocach się poznaje...

Wydana w 1973 roku (w PRL-u w 1981) wizja przyszłości wykoncypowana przez zawodowego, niemieckiego (zachodnioniemieckiego, wschodnioniemiecki pisałby o nieuchronnym, światowym zwycięstwie sowieckiego komunizmu) futurologa. Jak będzie wyglądał świat przełomu wieków? Że lepiej, to oczywiste, ale jak bardzo lepiej? Kiedy i jak "postęp naukowo-techniczny" zwycięży? Bo, że zwycięży, to przecież oczywiste. Nowożytny człowiek wreszcie kieruje się rozumem, wyzwolił się od zabobonów. Czyli: kiedy postęp zrodzi owoc świetlanej przyszłości - kiedy zbudujemy raj na ziemi? Ale "koniec historii" znów zaskoczył! W czasach ogłoszonej powszechnie epidemii (2020 rok - i lata następne, ile?) książka może być bardzo pouczająca. Przede wszystkim obnaża naturę ludzkiego myślenia. Jak wiele w nim bezradności wobec wyroków Opatrzności. A skoro myślenie jest w pysze swojej błądzeniem po omacku, to czy wynikające z niego działania też nie są szalonym miotaniem się ślepej małpy z brzytwą? Jednego możemy być zawsze pewni: nieszczęście, które na nas spada, zawsze jest niespodziewane. Nie tylko w czasie, ale przede wszystkim w swojej naturze: zawsze uderzy coś, czego nikt sobie nie wyobrażał. Obawy się nie spełniają. Spełnia się niewyobrażalne. Końskie odchody miały zatopić w XX wieku Nowy York. Tak wyliczyli specjaliści od rozwoju metropolii. Zło, które się zdarza, nie spełnia ludzkich obaw, zawsze jest zaskakujące (tak, jak i dobro, które nie jest prostym spełnianiem życzeń). "Opatrzność" tak rozumiana jest po trosze "opacznością" (jak zauważył Pan B - Jeremi Przybora): jest przeznaczeniem, czyli czymś - z istoty swojej i z definicji - poza ludzką kontrolą, poza ludzką zdolnością pojmowania. Ale co to ma do rzeczy? Jeśli tylko daje się zarabiać na takich "badaniach naukowych", to co komu do tego skąd się "ciągnie kasę"? Granty rządzą: kto ma czas na poszukiwanie prawdy gdy trzeba składać kolejne aplikacje. Dają, to biorę i robię, co chcą. Kto płaci ten wymaga, to oczywiste.

Dla kochających Kraków i filozofię syntetyczną XX wieku. Kraków w historii osobistej i w filozofii. Jak powiedział znajomy Antykwariatu: "byt jest, niebytu nie ma, a wiemy to wszystko dzięki filozofii". "Krakowski spleen". 

bp Grzegorz Ryś w kolejnej odsłonie ewangelicznej nowomowy. Już sam tytuł poraża głębią: jest absolutnie prawdziwy - jak każda tautologia. Tylko nic z niej - jak to z tautologii - nie wynika. Coś jakby elitarna, XXI-wieczna, wersja "koń, jaki jest, każdy widzi". Grzegorz Ryś powtarza ciągle, że Bóg nas kocha. Ale, nie wspomina - pewnie przez delikatność - że ta miłość jest wymagająca, że Bóg oczekuje od nas nawrócenia, odwrócenia się od grzechu, zaparcia się siebie i wzięcia krzyża. I, że jeśli grzechu nie porzucimy, to jednocześnie odrzucimy Jego Miłość. Że oprócz Bożej Miłości istnieje również Boża Sprawiedliwość, a czym ona jest, o tym poucza tradycja Kościoła. Niestety, tradycyjna nauka Kościoła zdaje się kłócić z religią dobrego samopoczucia, którą lansuje hierarcha. Czy bp Ryś czytał "Dzienniczek" św. Faustyny? Że Bóg mnie kocha - to oczywiste, ale czy ja kocham Boga? Kocham, to znaczy czy przestrzegam jego przykazań? Nie to, czy odczuwam rozkoszne, "mistyczne uniesienia", ale czy w codziennym życiu przestrzegam jego przykazań? Zbawienie nie jest automatyczne i bezwarunkowe. To zależy tylko od nas, od naszej woli i rozumu, czy czeka nas życie wieczne, czy wieczne potępienie. Z dwóch łotrów tylko jeden trafi z Jezusem Chrystusem do raju. Ale w towarzystwie kulturalnych ludzi o takich rzeczach - jak piekło - się nie wspomina. Jak w domu powieszonego nie mówi się o sznurze, tak w domu idących na zatracenie nie wspomina się o grzechu. Chrześcijaństwo bez krzyża. Taka ma być religia kościoła ekumeniczno-ekologicznego. Nowa ewangelizacja z nową "ewangelią". Wygodna, sympatyczna i szeroka jest droga, która prowadzi do zatracania i większość tą drogą kroczy, a raczej mknie, "posuwa suvami". W pogańskim świecie bożkowie są czczeni, bo mają służyć do polepszenia życia: do pomnożenia majątku, do życia w zdrowiu i dobrym samopoczuciu. Chrześcijanin natomiast ma naśladować Chrystusa, a więc służyć Bogu i służyć ludziom, bo to jest istota miłości chrześcijańskiej. Chrześcijanin żyje nie po to, aby mu służono, ale po to, aby on - w posłuszeństwie nakazom Bożym - służył swoimi talentami innym. A więc nie tylko głodnych karmił i przyodziewał nagich, ale i po to, by wątpiącym dobrze radził, strapionych pocieszał, nieumiejętnych pouczał, a grzeszących upominał. Nie zwodził oszukanym miłosierdziem, ale okazał im miłość prawdziwą, miłość Chrystusową poprzez troskę o zbawienie ich dusz. Bo nikt, kto nie wyrzeknie się grzechu, zbawienia nie dostąpi. Miłosierdzie Boże każdemu daje szansę, ale tak niewielu z tej szansy skorzysta. Może przez zwodzących na manowce nauczycieli? 

Od Benthama do Russella, czyli: utylitaryści, empiryści, agnostycy, pozytywiści, idealiści, pragmatyści. Wiele postaci, które filozofami nie były (choć miały poglądy w zasadzie na każdy temat), ale tym, co mówiły lub pisały (z absolutnym przekonaniem o swojej racji), wpłynęły na losy świata. Zadziwiająca skłonność naszego gatunku do ulegania lunatykom. W zasadzie bardzo to proste: wystarczy tylko nazwać siebie naukowcem, a to, co się robi nauką.

Od "Abbagnano Nicola" do "Życzliwość". Wszystko poprzedza "Przedmowa" i "Wstęp", a kończy "Dodatek: symbole logiczne".

Alfabetyczny zbiór tematów filozoficznych lub "normalnych", ale ujętych filozoficzne. Od "Alfabet" do "Znaki".