Lem Mrożek Listy

Utwory sceniczne wymienione na okładce.

W jednym tomie dwie książki, obie krytycznie przejrzane i poddane korekcie po latach.

Sześć tomów dramatów Mrożka - Dzieła Zebrane: tomy III, IV, VII, VIII, X, XII. W poszczególnych tomach wydrukowano: Miłość na Krymie, Wdowy, Portret, Kontrakt (I). Alfa, Letni dzień, Ambasador, Pieszo (II). Lis Aspirant, Lis Filozof, Polowanie na Lisa, Serenada, Garbus, Emigranci, Szczęśliwe wydarzenie (III). Rzeźnia, Drugie danie, Vatzlav, Dom na granicy, Testarium (IV). Krawiec, Tango, Czarowna noc, Śmierć porucznika (V). Policja, Męczeństwo Piotra Ohey'a, Indyk, Na pełnym morzu, Karol, Strip-tease, Zabawa, Kynolog w rozterce (VI).

Bobkowski do Mieczysławskiej, 20 marca 1958 roku: "Literatura literaturą, a forsa forsą i w końcu to ostatnie ciekawsze od literatury. Ja jestem bardzo przytomny facet, proszę pani, i mnie literacko nie wydyma. Zostawiam to dobremu kapuśniakowi." (s.113) Jednym słowem, jak pisze wydawca, "Bobkowski jest epistolografem radykalnym, (...) czyni dyskurs (...) niemal intymnym, bo nawiązać z kimś kontakt to zbliżać się do niego (...) mówić o sobie coraz więcej." I rzeczywiście, w książce jest znacznie, znacznie więcej. 

Jedna z najsłynniejszych książek o złu (i złym) "w świecie stworzonym przez Boga". Wciągająca i - w pewien sposób - odpychająca zarazem. Co sprawia, że zło zdaje się atrakcyjne, fascynuje? Zwłaszcza, że zawsze w efekcie prowadzi do destrukcji, zniszczenia, bólu, cierpienia wszystkich, którzy mu ulegli i "zaufali". 

Prywatne listy, a więc czasem zaskakująco osobiste, intymne. Sprawy ogólne i historyczne nabierają w tym ujęciu niezwykle wymownego i niepowtarzalnego wyrazu. Już opracowanie i wydanie tej korespondencji budziło pewne kontrowersje. A cóż dopiero lektura. Ale rzecz wyjątkowa - zwłaszcza jak na obecne standardy upubliczniania prywatności - przez swą kulturę i horyzonty. Świadectwo czasu, świata i ducha minionego.

Thomas Merton napisał niezliczoną ilość listów. Niniejszy zbiór jest kilkusetstronicowym wyborem tematycznym zrobionym po śmierci autora. Jak na pustelnika Thomas Merton utrzymywał zgoła zaskakujące ilością i intensywnością kontakty i więzi. 

Książka konieczna dla wszystkich zainteresowanych filozofią Platona - przy okazji bardzo osobiste świadectwo bolesnych doświadczeń z Syrakuz. Pouczająca lektura dla idealistów wierzących w możliwość cywilizowania polityków oraz w przydatność filozofii dla tej misji.

Listy na każdy temat. Od utarczek z urzędnikami po dywagacje natury filozoficznej. Oczywiście w obu wypadkach różni adresaci.

Autor uchodzi za sztandarowego przedstawiciela racjonalizmu oświeceniowego i, jak przystało na intelektualistę-wolnomyśliciela, był dworakiem bezkrytycznie zakochanym i adorującym najbardziej tyrańskie monarchie europejskie (Prusy i Rosję - miłość intelektualistów francuskich do rosyjskiej, a potem sowieckiej tyranii, ma swoją długą tradycję).

Mrożek oraz jego nieporadne w formie i szydercze w treści rysowanie. I zagadka: kto jest autorem tekstu w rysunku na stronie 277?

Recenzje i wstępy do nieistniejących książek napisane przez nieistniejącego recenzenta, pod którego podszywa się Lem.

Tom Dzieł Zebranych Lema Stanisława, w którym wydawca krakowski pomieścił "Bajki robotów" i "Cyberiadę". Ne jednej ze stronic znajdzie wytrwały czytelnik (wytrwały, bo to 243 strona) króla Baleryona. To nam przypomniało napis na murze, który w 1990 roku stworzył inny, choć bezimienny, miłośnik igraszek językowych: "Bułęsa z Balceronem".

Lem tyle pisał! Za siebie i nawet za innych, choć nieistniejących pisarzy! Czy starczy życia jednego człowieka, by przeczytać ich wspólne dzieło? Zawsze można próbować.

Pisarz science-fiction w autokreacji filozoficznej. Znajomy Antykwariatu (mamy różnych znajomych) zauważył kąśliwie (ironia - sarkazm, czyli przekąs) że łatwiej pofilozofować, niż stworzyć wciągającą i dającą do myślenia fabułę. Dla wielbicieli krakowskiego literata.

Wydawca krzyczy czerwonym anonsem na okładce: "Dramatyczne lądowanie Ziemian na planecie Eden!". Styl marketingowego wciskania charakterystyczny dla współczesności, a nie dla PRL-owiskiego 1968 roku. Chyba jedyny element z całej książki, który się nie "zdezaktualizował", co jak na powieść "sci-fi" jest zabawną konstatacją. Dla gorliwych wyznawców Lema dzieło typu "och i ach", do czytania na kolanach, "genialne połączenie mądrości nauki z fascynującą wizją innej cywilizacji", dla innych "bełkotliwa i napuszona ramota o niczym, dzieło ignoranta pozującego na kapłana nauki" (opinie przyjaciół Antykwariatu - sam autor po latach nisko ocenił swoje pisanie). Eden Lema nie ma nic wspólnego z Edenem - Rajem. Dla Lema religią była cybernetyka, więc i jego raj jest na miarę wyobraźni cybernetycznej lat 50-tych XX wieku. Źródłem życia ("życie" nie jest terminem cybernetycznym, ale mniejsza z tym, niech będzie, że chodzi o "istnienie") nie jest miłość, tylko "sprzężenie zwrotne" a sensem życia nie jest kochające serce, tylko kalkulator. Takie mrzonki, że porachowanie likwiduje tajemnicę, a zważenie wyjaśnia cud. A, że każdy "dostaje to, w co wierzy"...

Drugi w literaturze polskiej pamiętnik "znaleziony gdzieś tam". Oba są wędrówką bez specjalnego początku i końca przez poplątane wątki i historie. Pamiętnik pierwszy jest dziełem ironicznej erudycji i fantazji i był jednym z kroków, które doprowadziły autora do samobójstwa, drugi jest fantazją o przyszłości z czasów, kiedy upadła kultura "papyru", zapisaną na "papyrze" właśnie i był kolejnym krokiem autora ku sławie, powodzeniu i "odznaczeniom państwowym przyznawanym za wybitne osiągnięcia". Dla jednych, tj. dla czcicieli Lema, "wspaniała, wciągająca książka pełna ukrytych znaczeń", dla innych, nie zakochanych w Lemie na zabój, "przegadane i nużące nie wiadomo co i nie wiadomo o czym" (z internetowych recenzji). A naszym zdaniem? Odpowiemy jak sprzedawca na targu, kiedy go zapytano, czy grzyby, które sprzedaje są dobre: "nie wiem, ja grzybów nie jem". No własnie, my nie czytamy, my oferujemy. "My nie dansjory..."

Leopold Tyrmand opisywał szczegółowo kilkumiesięczny fragment swojego PRL-owskiego życia, PRL-owska cenzura troszczyła się, by wydane wynurzenia nie były dostępne czytelnikom "nadwiślańskiej krainy", więc "Dziennik 1954" był legendą. Cenzura państwowa już nie ściga pisarstwa Tyrmanda, zatem można je kupić wszędzie i za grosze, w dowolnym wydaniu. Nasze tym się wyróżnia, że jest wydaniem niezależnym, "podziemnym". Choć w 1988 roku cenzura to już nie była ta sama cenzura, co w 1954 roku. PRL też był inny, ale to wciąż był PRL. 

Listy pisarza i do pisarza zebrał i przygotował do druku Jerzy Ficowski. Wydanie drugie, przejrzane i uzupełnione.

Dwóch mnichów i 18 lat korespondencji. W tle Sobór Watykański II, hinduizm, buddyzm, pisanie, polityka i politykowanie,... . Jakże inny duch, niż w "Naśladowaniu Chrystusa".

Literatura piękna i refleksyjna. Pisana w czasach, kiedy pisarze tworzyli zgodnie z własnym sumieniem i talentem. Obraz Afryki może zatem zaskoczyć wszystkich, którzy przywykli do twórczości współczesnych umysłów (i piór) zniewolonych poprawnością polityczną. W dzisiejszych czasach, czasach wszechogarniającej cenzury (i autocenzury) ideologicznej zmuszającej do kopiowania infantylnego obrazu świata (biały człowiek - be, samo zło, a czarny człowiek - cacy i samo dobro) relacja Sienkiewicza może podziałać na czytelnika jak ożywczy spacer w górach działa na zaczadziałego mieszczucha. Książka skazana na zapomnienie jeszcze z kilku powodów. Otóż jest krytyczna wobec takich zjawisk, wobec których współczesnemu "kulturalnemu człowiekowi" nie wolno być krytycznym, a Sienkiewicz jest - jak przystało bezkompromisowo szczeremu i uczciwemu pisarzowi. A zatem znajdziemy wśród wielu rozważań również rozważania krytyczne wobec socjalizmu i komunizmu, wobec niemieckiej działalności w Afryce, wobec islamu. Jak tak można! Krytykować socjalizm, niemieckie porządki i islam! Ciemnogród! I na koniec jeszcze jedno ostrzeżenie: uwaga! książka napisana piękną polszczyzną, językiem, godnym mądrych myśli i pięknych obrazów. Bez przekleństw, slangu medialnego, internetowych skrótowców, więc może być niezrozumiała dla współczesnych ludzi wykształconych. Piszemy to, żeby nie było pretensji, że oferujemy książkę, której nie da się zrozumieć: "sorry, taki był kiedyś język polski". 

"Listy z podróży": Włochy, Anglia, Hiszpania, Holandia, Dania, Norwegia, Szwecja. Tyle zwiedził (bez specjalnego planowania tras) Capek w latach 1923 - 1936. Co zobaczył, to opisał i narysował. Pisał raczej mało, rysował raczej dużo. Jaka Europa była piękna i jakim była wdzięcznym tematem dla pisarza i rysownika pełnego przenikliwiej życzliwości i humoru! To skąd się wzięła "najstraszniejsza z wojen"?! Dlaczego trzeba było zniszczyć to, czego nie zniszczono w Wielkiej Wojnie na początku wieku? A może to w istocie była jedna wojna, przerwana tylko na krótką chwilę, na krótkie dwadzieścia lat - przerwa na złapanie oddechu, jak przerwa w pojedynku bokserów? "Listy" - obrazki z przerwy na złapanie oddechu przed kolejną, szatańską rundą. 

W tomie korespondencja z lat 1954-1958: wychodzenie ze stalinizmu. Sowietyzacja zamiast stalinizacji. Samoogłupianie zamiast terroru. "Niemcy robią z nas bohaterów, Sowieci robią z nas g..." (Józef Mackiewicz)

Ostatni tom upublicznionej korespondencji. A ostatni list napisała już nie Maria Dąbrowska, ale Anna Kowalska (25 maja 1965), zdając relację z pogrzebu pisarki. Lata 1959 - 1965 to gomułkowski PRL w rozkwicie (co za karkołomne zestawienie: Gomułka i rozkwit!). Życie - duchowe, intelektualne i towarzyskie - przybiera formę przetrwalnikową: wszak socjalizm miał trwać już zawsze. Czas niemal powszechnego "politycznego realizmu elit" - lawirowania, koncesji, kompromisów, czyli flirtowania z "władzą" i "władzy" z "przedstawicielami świata literatury", czas  wzajemnych umizgów, zalotów, kokietowania i dąsów, chocholi taniec "władzy" i "ludzi kultury"... . Minęła epoka, kiedy "literaci" pisali listy popierające sądowe zbrodnie, ale też i minęła epoka "sądowego" mordowania patriotów. "Ludzie pióra" zasłużeni w instalowaniu sowieckiej, stalinowskiej dyktatury tracą rewolucyjny zapał, a i dyktatura traci młodzieńczy entuzjazm. "Mała stabilizacja", czyli skromnie, tu i teraz: "materializm" filozoficzny i urzędowy bez "materii", bo i bez pieniędzy i bez rzeczy do kupienia, oczywiście dla mas, a nie dla "władzy" i "ludzi kultury" i coraz bardziej harmonizujące z owym materializmem światopoglądowym życie duchowe - bez Ducha. Tym razem dla "władzy" i jej "akolitów", bo dla mas - o dziwo! - jeszcze nie, ale przyszłość już i dla nich szykuje adekwatne uciechy: wszak 8 grudnia 1965 roku kończy się Sobór Watykański II, pierwszy sobór, którego nie tworzyli święci, tylko intelektualiści (jak go podsumował Benedykt XVI). A "intelektualiści" z reguły mają sentyment do "socjalizmu" i "realizmu", ale to już historia na zupełnie inne listy... 

Pierwszy z trzech tomów listów (prawie siedemset stron!), które powstały w czasach przed przejęciem poczty przez sztuczną inteligencję. Pytanie, czy dzisiaj, w dobie "poczty elektronicznej", "edytorów tekstów" i "translatorów" tomów tych byłoby kilkadziesiąt? Czy współczesna łatwość wymiany "poczty" oraz możliwość pisania bez oglądania się na poprawność językową, niezliczona ilość "maili", przekłada się na jakość literacką? Czy upowszechniona poczty mieści się jeszcze w dziale "literatura"? Jednym słowem, czy komputeryzacja, czyli ułatwienie techniczne, a więc obniżenie wymagań czasowych i technicznych dotyczących samego aktu pisania oraz wysyłania korespondencji, nie zaowocowało obniżeniem wszystkich standardów, w tym intelektualnych, jednocześnie pozbawiając pisanie listów waloru literackiego? Wszak łatwość komunikacji nie musi oznaczać, że komunikuje się treści istotne. Czy technika nie zabiła ducha? Jest to jedno z pytań, które stawiali sobie "ludzie ducha" z początków XX wieku, które pojawia się też w listach Przybyszewskiej. Korespondencja z lat 1913 - 1929. Nie ma życia poza literaturą - duchy wyższe spełniają się w niej: to, czego nie mogą przelać na papier, nie istnieje. Ba, a ile rzeczy zaistniało tylko dlatego, że zostały opisane/zapisane? Listy przemieniają błahą codzienność w ponadczasową doniosłość lub stwarzają z niczego, wywołują z niebytu, powołują do istnienia - poprzez zapisanie - rzeczy, które stają się bardziej realne niż te, które zaszły rzeczywiście, a które nie zasłużyły na zanotowanie. Zapisanie daje życie (wieczne?), przemilczenie uśmierca (na zawsze?). O ile w powieści autor tworzy fikcję - życie bohaterom, o tyle w listach przemienia swoje życie, koryguje, szlifuje i poddaje obróbce by uczynić siebie bohaterem. A jeśli jeszcze uznaje się, że duch twórczy jest solą istnienia, a codzienność i potoczność jest niemal tego istnienia zaprzeczeniem, to - czy oprócz pogardy dla codziennej krzątaniny "zwykłych ludzi" (tych, skoro nie służą postępowi i żyją prozaiczną codziennością, można przecież zamienić w nawóz historii) - nie popadnie się w rozpacz, że będąc duchem wybranym, jest się jednocześnie tak mocno związanym, a więc spospolitowanym, koniecznymi ramami egzystencji biologicznej? I tak, jak dziennik/pamiętnik może stać się listem do nieznanego, przyszłego czytelnika, tak listy stać się mogą dziennikiem osobistej podróży w szaleństwo. Tom pierwszy - dokument podróży z czasów, gdy w epistolografię (duchów wyższych) pojmowano jako część literatury.