K. R. Popper, Droga do wiedzy. Domysły i refutacje

Główny temat filozofii Scheler'a: człowiek i Bóg. 

W tomie: Max Weber, Emil Durkheim, Max Scheler, Otto Bauer, Karl Mannheim, Max Horkheimer, Ernst Grunwald, Karl R. Popper, Theodor Geiger, Georges Gurvitch, Peter L. Berger.

"Cóż to jest prawda?" zapytał Piłat Jezusa i nie przyjął odpowiedzi. Książka jest sprawozdaniem z dróg, jakimi wędrowali, szukając prawdy, przez stulecia, wszyscy, którzy - podobnie jak Piłat - nie przyjęli udzielonej wówczas odpowiedzi (lub jej nie znali, bo żyli zanim odpowiedź została wskazana). Znajomy Antykwariatu powiada, że "prawda" jest wartością fundamentalną i że jej istnienie jest niepodważalne, a dowodzą tego najlepiej ci, którzy twierdzą, że prawdy nie ma: wszak to twierdzenie - o braku prawdy - uznają jednak za prawdziwe i to prawdziwe bezwzględnie. Konsekwentnie powinni również swój pogląd uznać za fałszywy, ale z reguły obrońcy nieistnienia prawdy rozpoczynają wobec takiego spostrzeżenia jałowe dywagacje obronne, w których nieistnienie prawdy musi być konieczne dowiedzione ciągami wypowiedzi, co do których pojawia się kategoryczne i absolutne żądanie uznania ich za prawdziwe bezwzględnie i za koherentne. Okazuje się, że każda inna prawda jest względna, z wyjątkiem ich twierdzenia o względności prawdy. Gdy ktoś ma fantazję zabawiać w ten sposób na własny koszt - wolna droga. Ale skąd pomysł, że mają za to płacić podatnicy, utrzymując "naukowców - relatywistów" na państwowych uczelniach? Znajomy Antykwariatu wolałby wydawać swoje pieniądze w inny sposób, ale nie może. Ale to już zupełnie inna kwestia...

Podtytuł: "Opowieść o dziesięciominutowym sporze między dwoma wielkimi filozofami", czyli opowieść o tym, że jak się zaczyna rozmawiać o "tolerancji" to ręce zaczynają świerzbić. Nawet zawodowych filozofów z Cambridge. "Gadu, gadu, kij do ...", by zacytować Moliera ("Mieszczanin szlachcicem", Kobiela). Fajna książka, wartka akcja, wciąga - typowa opowieść o filozofach, czyli o osobach wierzących (w swoje myśli) - wierzących, jak widać na załączonym obrazku, niemal na zbój.

Dzieło, które nazywano "podręcznikiem" a jednocześnie traktowano jako wykład filozofii, która zasługuje - jak każde indywidualna teoria - na polemikę i krytykę. Pół tysiąca stron rozważań o języku, teorii poznania, logice formalnej, metodologii nauk, reizmie. Od swego pierwszego wydania we Lwowie w 1929 roku, przez wydanie drugie we Wrocławiu, w 1961 roku, po wydanie oferowane, książka przeszła wiele modyfikacji, redakcji i uzupełnień.

Dla jednych naukowców człowiek jest maszyną, efektem przypadkowego oddziaływania przypadkowych czynników fizycznych i przypadkowych składników chemicznych w przypadkowych reakcjach i procesach, dla innych naukowców człowiek jest dziełem rozumnego zamiaru. W nauce bowiem, jak w każdej dziedzinie ludzkiego życia, każdemu sądowi odpowiada jego zaprzeczenie. A, że zgodnie z fundamentalną zasadą rozumu nie może być prawdziwe jednocześnie twierdzenie (sąd opisujący), jak i jego zaprzeczenie, przeto decyzja, po której stronie barykady się wojuje jest decyzją religijną: to tylko w kwestia wiary. Każda teoria nauki jest kwestią wiary w przyjęte niedowodliwe, na gruncie tejże, założenia fundamentalne. W sumie lepiej chyba wierzyć w boskie pochodzenie człowieka niż w jego przypadkowe zaistnienie. Bo jeśli przypadek rządzi światem, to rządzi wszystkim w tym świecie, również ludzką racjonalnością, tym samym czyniąc ją w istocie irracjonalnym chaosem, a więc odbierając sens wszystkiemu, nawet powyższej recenzji:) 

W PRL-u autor był objęty całkowitym zakazem cenzorskim. Całkowity zakaz oznaczał, że nie tylko nie wolno było drukować jego dzieł, ale również niedopuszczalne było cytowanie bądź przywoływanie nazwisko filozofa w kontekstach innych niż krytyczne. PRL-owski "intelektualista niepokorny" nobilitował się zatem w środowiskach "intelektualistów krytycznych wobec socjalizmu" przez samo wspominanie Poppera. Popper był czczony przez "dysydentów", bo był zakazany przez cenzurę. Nie zastanawiano się zbyt głęboko nad prawdziwą wartością popperowskiej wizji świata - za decydujące kryterium jej sensowności i doniosłości wystarczył cenzorski zapis. Minęło kilkadziesiąt lat: nie ma cenzury jako oficjalnej instytucji państwowej, zdominowana przez niemców Europa wymiera, Rosja szuka wirtualnych sposobów na całkiem realną odbudowę imperium, komunistyczne Chiny, sprzedające ludzi na części wymienne, budzą chciwe tęsknoty biznesu szukającego niewolniczej pracy, dekadenckie mniejszości terroryzują próbującą żyć normalnie większość, dzieci w szkołach, zamiast nauki tabliczki mnożenia, mają ćwiczenia z masturbacji, chrześcijanie są mordowani albo okładani zakazem upubliczniania swej wiary - chrześcijaństwo jest najbardziej prześladowaną religią, a z postaci historycznych Kaligula i Neron są "cool", ... - doskonała okazja, by z perspektywy doświadczeń XXI wieku ocenić miraż "społeczeństwa otwartego". 

Zbiór pism filozoficznych: Bóg, Wszechświat i nauka, która rodzi się z zachwytu nad cudem Stworzenia. Nieskończoność: piękno i dobro dzieła Bożego i równie nieskończone ludzkie dążenie do prawdy, wiecznej tajemnicy. Duch badacza, który znajduje szczęście w wędrówce ku kolejnym zagadkom i duch filozofa tropiącego wszystkie idee przemycane do odkrywanego/tworzonego obrazu świata. A za każdą wyjaśnioną tajemnicą kryją się nowe, jeszcze liczniejsze, jakby były przygotowane i czekały na następne, równie niezliczone pokolenia naukowców. Niewyczerpany skarbiec i nieogarnione pole dla myśli ludzkiej - ludzkiej twórczości poznawczej. Tysiące lat ciężkiej pracy, a ciągle prawdą pozostaje sokratejskie "wiem, że nic nie wiem": myśl, która otwiera i zamyka ludzkie poznawanie Wszechświata i Człowieka.

Kanoniczna, krytyczna analiza światopoglądu, filozofii i ideologii totalitarnej. Autor rozprawia się z myśleniem, które od starożytności (Platon), poprzez szaleńcze dziewiętnastowieczne fantasmagorie (Hegel, Marks) aż po współczesne socjalizmy (faszyzm, komunizm) za główny cel stawia sobie - zdaniem Poppera - zniewolenie człowieka. Książka w PRL-u zakazana (przedstawiamy wydawnictwo nieoficjalne, więc publikacja ma dzisiaj również walor wyjątkowego, historycznego świadectwa) i chyba niebawem będzie zakazana ponownie - tylko w Europie, bo demaskuje korzenie i tradycje totalitarnych tęsknot i dyktatorskich uzurpacji "lewicowych postępowców", a tym samym dowodzi, że jest "mową nienawiści" i że "stygmatyzuje" oraz "jest nietolerancyjna". Wnioskowanie jest dziecinnie proste: kto krytykuje marksizm, szerzej - socjalizm, jest "faszystą", "faszyści" są wrogami "demokracji" i "tolerancji", a przecież "nie ma tolerancji dla wrogów tolerancji", zatem należy zakazać Poppera w imię obrony "tolerancji", fundamentu społeczeństwa otwartego. Taki tok rozumowania prowadzi zatem do jeszcze jednego błyskotliwego, postępowego wniosku: największym wrogiem społeczeństwa otwartego okazuje się być... Popper!