Literatura polska

Pierwszy z trzech tomów listów (prawie siedemset stron!), które powstały w czasach przed przejęciem poczty przez sztuczną inteligencję. Pytanie, czy dzisiaj, w dobie "poczty elektronicznej", "edytorów tekstów" i "translatorów" tomów tych byłoby kilkadziesiąt? Czy współczesna łatwość wymiany "poczty" oraz możliwość pisania bez oglądania się na poprawność językową, niezliczona ilość "maili", przekłada się na jakość literacką? Czy upowszechniona poczty mieści się jeszcze w dziale "literatura"? Jednym słowem, czy komputeryzacja, czyli ułatwienie techniczne, a więc obniżenie wymagań czasowych i technicznych dotyczących samego aktu pisania oraz wysyłania korespondencji, nie zaowocowało obniżeniem wszystkich standardów, w tym intelektualnych, jednocześnie pozbawiając pisanie listów waloru literackiego? Wszak łatwość komunikacji nie musi oznaczać, że komunikuje się treści istotne. Czy technika nie zabiła ducha? Jest to jedno z pytań, które stawiali sobie "ludzie ducha" z początków XX wieku, które pojawia się też w listach Przybyszewskiej. Korespondencja z lat 1913 - 1929. Nie ma życia poza literaturą - duchy wyższe spełniają się w niej: to, czego nie mogą przelać na papier, nie istnieje. Ba, a ile rzeczy zaistniało tylko dlatego, że zostały opisane/zapisane? Listy przemieniają błahą codzienność w ponadczasową doniosłość lub stwarzają z niczego, wywołują z niebytu, powołują do istnienia - poprzez zapisanie - rzeczy, które stają się bardziej realne niż te, które zaszły rzeczywiście, a które nie zasłużyły na zanotowanie. Zapisanie daje życie (wieczne?), przemilczenie uśmierca (na zawsze?). O ile w powieści autor tworzy fikcję - życie bohaterom, o tyle w listach przemienia swoje życie, koryguje, szlifuje i poddaje obróbce by uczynić siebie bohaterem. A jeśli jeszcze uznaje się, że duch twórczy jest solą istnienia, a codzienność i potoczność jest niemal tego istnienia zaprzeczeniem, to - czy oprócz pogardy dla codziennej krzątaniny "zwykłych ludzi" (tych, skoro nie służą postępowi i żyją prozaiczną codziennością, można przecież zamienić w nawóz historii) - nie popadnie się w rozpacz, że będąc duchem wybranym, jest się jednocześnie tak mocno związanym, a więc spospolitowanym, koniecznymi ramami egzystencji biologicznej? I tak, jak dziennik/pamiętnik może stać się listem do nieznanego, przyszłego czytelnika, tak listy stać się mogą dziennikiem osobistej podróży w szaleństwo. Tom pierwszy - dokument podróży z czasów, gdy w epistolografię (duchów wyższych) pojmowano jako część literatury.

Stanisława Przybyszewska, przedwcześnie i tragicznie zmarła pisarka, zmaga się z dramatem francuskiej krwawej dyktatury, terroru po 1789 roku. Sprawa Dantona - "kronika sceniczna", jak ją nazwała autorka -  została sfilmowana przez polskiego reżysera i z udziałem polskich aktorów, ale we Francji, bo PRL-u, w owym czasie, dogorywał "sowiecki realny socjalizm" przybierając jawną postać dyktatury - "stanu wojennego".

Próba zapełnienia pustki życia nowymi pustymi gestami, zdarzeniami, co nazywa się potocznie "zmianą życia". Niby wszystko się w życiu bohatera zmienia, ale czy rzeczywiście? Juk w "Układzie" Kazana: zmiana jest zmianą pozorną, jeśli ogranicza się tylko do zmiany układu, a nie jest podstawową przemianą życia, jego fundamentów. Czyli: na czym, na kim, opierasz swoje życie? Słoma jest tylko słomą. Tyle tych zmian... Jak u Barei: "zmiany, zmiany, zmiany" - "zmiana partnera", "zmiana pracy". Ale jeśli "zmiana" oznacza zmianę miejsca pracy, przejście do innej firmy i robienie tego samego, tylko z innymi ludźmi, to w istocie jest to tylko zmianą miejsca, niczym więcej. Dalej jest się najemnikiem, popychlem, czasem bardzo dobrze opłacanym, ale jednak popychlem - niewolnikiem. Prawda, dzięki kredytom można mieć złote łańcuchy... 

Widział więcej, rozumiał lepiej, pisał ciekawiej. PRL od środka w relacji uczestnika i krytyka. Opisy zdarzeń i portrety polityków PRL, z których wielu przemienionych w "budowniczych III RP", chętnie zapomniałoby o tym, co pisał o nich "Kisiel".

Cztery powieści sensacyjne z lat powojennych, z początków PRL-u: Miałem tylko jedno życie, Kobiety i telefon, Przygoda w Warszawie, Zbrodnia w dzielnicy północnej. Miało być ich dwanaście, ale jakoś "Kisielowi" nie wyszło. Może dlatego, że nie są to "czyste" kryminały, tylko "kryminały społeczne", dla których wątek kryminalny jest tylko pretekstem, a istotę stanowią dywagacje społeczno-ideologiczne? Coś na kształt dokonań łysenkowskiej, sowieckiej genetyki, np. jak skrzyżowanie pomidora z kartoflem: z niemałym trudem prawie się udało, niemal pełen sukces. Co prawda otrzymana krzyżówka była połączeniem liści ziemniaka z korzeniami pomidora, ale nikt nie tracił nadziei, że odwrotnie też się uda. Niestety, nie udało się...

Stefan Kisielewski, ukryty przed PRL-owską cenzurą pod pseudonimem Tomasz Staliński, popełnił (bo inaczej chyba nie można tego nazwać) powieść - socrealistyczny produkcyjniak z wątkiem romansowym. Wydał to pisarstwo Instytut Literacki w Paryżu. Dzisiaj powieść ma w zasadzie jedynie walor poznawczy dla poszukujących odpowiedzi na pytanie czym było i jak wyglądało życie w PRL-u i jakie problemy codzienne gnębiły warszawską "inteligencję techniczną" oraz co doskwierało socjalistycznemu przemysłowi ciężkiemu. Walor literacki blednie wobec waloru poznawczego - historycznego. A nawet i to "świadectwo historyczne" jest bardzo specyficznym, bardzo indywidualnym raportem z życia w "socjalistycznej stolicy", w końcu rządów towarzysza Władysława Gomułki (dla przyjaciół - sowieckich agentów - "towarzysza Wiesława"). Sama książka - jako przedmiot - też jest świadectwem historycznym: choć była kopią wydania "paryskiej Kultury" miała akcept - chyba już jeden z ostatnich! - "cenzury" (A-74/271) i była sprzedawana w "normalnej" księgarni (na dowód paragon na 5000 złotych - tyle kosztowała na przełomie lat 1989/1990).

Stefan Themerson żył przed wojną w Polsce, po wojnie w Anglii, a tak naprawdę zawsze w swoim i tylko swoim świecie. A wraz z nim Kardynał Polatuo, Generał Piesc i wiele, wiele innych ponadrealnych postaci. Książka wyjątkowa, bo po raz pierwszy z dwoma tytułowymi powieściami wydano "Słownik Symboli Traumatycznych to jest Sennik Według Prof. Sigm. Freuda (...) z Wiednia (...)". Jak na Freuda przystało wszystko, co się śni, kojarzy się z jednym, ale zestawione w tak skondensowanej postaci..., cóż - strasznie biedny był cały ten "Prof. Sigm. Freud z Wiednia"! I tyle zrobił zamieszania. Ktoś powie: koszałki-opałki. Ba, ale te konsekwencje! Czyżby austriacka specjalność (by wspomnieć innego profesorskiego krajana, gefraitera z wąsikiem)? Książka pięknie wydana.

Themerson, czyli literatura zagraniczna, która jest polska, a zatem nic dziwnego, że książka dla dzieci, jest książką dla dorosłych.

Książkę umieściliśmy w dziale "Literatura polska", ale dział "Filozofia, socjologia,..." też jest odpowiedni. Ironiczna zabawa (?) z dyrdymałami "uniwersyteckich nauk społecznych". Ilustrowała żona z nonszalancją adekwatną drwiącej postawie męża - autora. Termity jak ludzie, a ludzie... jak bogowie? Czas powstania książki (1942-1943) każe szukać innego porównania.

Szymon Kobyliński w swoim żywiole gawędziarza i rysownika. Trochę pamiętnika, trochę dywagacji na tematy różne, trochę Polski przedwojennej, dużo PRL-u, trochę świata szerokiego... "wszelako w tej książce dziwne jest materii pomieszanie". Kolejne epoki odchodzą w przeszłość, pamięć czasów minionych zanika: nawet gierkowski PRL wydaję się krainą z kronik, których już prawie nikt nie czyta, a jeszcze mniej rozumie. XXI wiek zmiata z szalonym przyspieszeniem sprawy minionych pokoleń. Nie ma rozumienia tam, gdzie zmiany zachodzą szybciej od zdolności postrzegania i zastanowienia. Bezrefleksyjna współczesność, oderwana od doświadczenia przeszłości, rozsypuje się na chwile ulotnych i chaotycznych przeżyć, zapoznając mądrość i sens. Teraz już nie pokolenia, ale kolejne roczniki staja się dla siebie obce, żyją w innych światach. Książka Kobylińskiego niczym kronika średniowieczna - opowieść niemal bajkowa. Aż trudno uwierzyć, że jeszcze przecież nie tak dawno... . Było, minęło, nic nie zostało...

Polska literatura, choć pisana po łacinie. Utwory duże i poważne oraz całkiem krotochwilne. Rozprawy naukowe, historyczne i teologiczne oraz zwykłe poradniki. W przekładach osób wielu. Rarytas. Oto np. "Wiersz o nacjach" z XV wieku:

"Polski most, mnich morawski,

Rycerz z południa, bawarska mniszka,

Czeska wiara, włoska pobożność,

Pruskie hołdy, rady Rusinów,

Niemieckie posty - wszystko nic nie warte."

Piekło na ziemi. I jego twórcy, czciciele i kapłani, o których mówi tytuł niemieckiego serialu: "nasze matki, nasi ojcowie". Tak, to wasze matki i wasi ojcowie. Wykształceni klasycznie, doskonale wyszkoleni i wyćwiczeni. Sprawni, dumni i źli. Niemcy. "Co u pana (pani) słychać?"

Beta ze "Zniewolonego umysłu": Tadeusz Borowski. Życie jego i jego rodziny to - jak sam napisał - życie w piekle. Najpierw sowieckim, potem niemieckim. A kiedy przyszła świadomość, że sam, po wojnie, przyczynił się do tworzenia szatańskiego królestwa przyszła wraz z tą świadomością śmierć. Przeżyć zniewolenie - przeżyć sowieckie deportacje, przeżyć niemiecki Auschwitz, po to, by w czasie "wolności" znaleźć śmierć gwałtowną (samobójstwo to, czy zabójstwo - nikt nie wie na pewno). 

Sensacyjna powieść z czasów II Rzeczpospolitej: gangsterzy jako biznesmeni (czy odwrotnie), przekupni sędziowie, prokurator (prokuratorka) bez skrupułów, z powodów osobistych, dąży do mordu sądowego. Jednym słowem zepsuty świat sprzed II wojny. Dzięki PRL-owskim latom i transformacji w III rzeczpospolitą opisane w powieści charaktery, występki i zbrodnie są tylko archaiczną powieściową fikcją... Tak, rzeczywistość często przerasta fantazję... 

"Oto nadchodzi koniec świata. ... przypełza mój własny koniec świata." Tak zaczyna się książka - legenda (my sprzedajemy pierwsze oficjalne, legalne wydanie). Czego można się spodziewać po takim początku? Jak u Hitchcock'a: potem napięcie (?) rośnie... 

Wydanie nadziemne, więc w płótnie, szyte i obłożone obwolutą. Z całym szacunkiem edytorskim, należnym luksusowemu wydaniu opowieści o "socjalistycznym skundleniu".

Wydanie niezależne z 1985 roku z dodatkowymi tekstami, których autorami byli: L. Kołakowski, S. Kurowski i J. Korwin-Mikke. Powieść jak powieść, ale ten wstęp do "Drogich Czytelników", którym Wydawnictwo otwiera książkę! Niezwykłe świadectwo tarć ideologicznych w "środowiskach niezależnych". Nieocenione źródło informacji dla historyka chcącego dać prawdziwy obraz przepoczwarzającego się PRL-u. Duchy (może upiory?) przeszłości wiecznie żywe.

Podtytuł: "Księga tajemna Tatr". Każda książka ma swoje pierwsze zdanie. Na przykład: "Litwo, ojczyzno moja...". Albo: "Ogary poszły w las". Albo: "Żaby kumkały chutliwie". Również i książka Micińskiego zaczyna się pierwszym zdaniem, które jasno pokazuje z czym czytelnik będzie miał do czynienia: "Mroczne fortece pradawnych Tatr, na których wygrzewa się Król Wężów... wielkie jego cielsko siedem i pół razy owija górę olbrzymkę, zarosłą ciemnym niedźwiedziowym lasem i zakończoną na wierzchu lodozwałami nietającymi nigdy."

Jeszcze jedno wydanie, tym razem ze swastyką na okładce, nakreśloną ręką autora. Trudna sprawa do opisu: Młoda Polska i książka, która dla jednych była (jest) poetyckim arcydziełem wizjonerskiej, "duchowości", dla innych grafomańskim, pretensjonalnym i napuszonym bełkotem z "duchowymi" złudzeniami (naturalny efekt rozrzedzonego powietrza wysokogórskiego i papierosów). By ocenić, która z opinii jest prawdziwa najlepiej samemu zadecydować - najlepiej, czyli po lekturze (choć to nie jest warunek konieczny, wszak dzisiaj wszystkim brak czasu). A, że w Antykwariacie mamy dwa, różne wydania, więc każde stronnictwo może mieć swój własny egzemplarz (po sprzedaży obu będziemy mogli z czystym sumieniem pozostać neutralni, sprzedaż jednego również nie zburzy naszej obojętności - bo skąd mamy wiedzieć, którego stronnictwa książkę sprzedaliśmy?).

Powieść - legenda dla miłośników literatury Młodej Polski i jej "duchowych", "ezoterycznych" uniesień i poszukiwań. Wydana po prawie stu latach od pierwodruku.