Juliusz Verne, Piętnastoletni kapitan

Pożegnanie z kapitanem Nemo.

Carska Rosja, zachwycająca przyroda syberyjska, niebezpieczeństwa, przygody, wielkie uczucia, bohater bez skazy i jego przeciwnik, zły bardzo. Akcja wciąga i wszystko dobrze się kończy, a na koniec refleksja ku zastanowieniu: "Odszukali pewien grób na bezdrożu (...). Postawili na (...) mogile krzyż - na znak tego, że życie jest męką... i  że w nim niewinni cierpią dla zbawienia drugich, którzy osiągają kroplę szczęścia za cenę wielkich bohaterstw i poświęceń!". Jak na literaturę akcji (dla czytelnika w każdym wieku) przystało.

Eleganckie wydanie: skóra, tłoczenia, złocenia, książka szyta. Normalna książka musi też wyglądać jak książka.

Książka jest jedną z rekordzistek, jeśli chodzi o różnorodność i ilość wydań. Prezentowana edycja wyróżnia się interesującą grafiką Mieczysława Majewskiego (książka dla dzieci i młodzieży, więc niby nic dziwnego, że ilustrowana, ale przecież były wydania bez opracowania graficznego). 

Wiek XIX i "Dwa lata wakacji". Wiek XX i "Władca much". Co przyniesie wiek XXI?

Twarde, surowe życie i ciężka praca wielorybników z tajemniczym potworem w tle. Podobno lektura nieodpowiednia dla dzisiejszego, młodego czytelnika, od kołyski wprawianego w ekologiczny sentyment. Czy rzeczywiście młody człowiek wychowany na grach komputerowych, gdzie wrogów morduje się masowo i bardzo realistycznie, przeżyje wstrząs przeczytawszy opis morskich polowań? Pytanie retoryczne: wstrząsu nie będzie, bo trzeba by przeczytać.

Dawno, dawno temu, kiedy młodzież czytała książki, przygody Pana Samochodzika należały do lektur zwyczajowo obowiązkowych. Czytelników wciągała sensacyjna intryga, a Pan Tomasz, detektyw amator, budził sympatię bo - choć był dorosłym mężczyzną - to jednak myślał i działał jak kilkunastoletni czytelnicy jego przygód. Książki były zatem doskonale dla nich zrozumiałe, a zachowania bohaterów naturalne. Świat był prosty, dobro zwyciężało, a złoczyńcy również nie przekraczali granic przyzwoitości. Nie byli to zwyrodniali psychopaci i socjopaci, tylko "normalni" ludzie, którzy - powodowani dosyć pospolitą chęcią szybkiego wzbogacenia się - wybrali ścieżki występku, a nie solidnej, uczciwej pracy (ale zawsze była szansa na ich powrót do uczciwego i przyzwoitego życia). Przygody były opisane językiem prostym, w istocie gazetowym, takim, jakim pisano artykuły w prasie harcerskiej i młodzieżowej tamtych lat. Niby nic wielkiego, ot, popularne pisarstwo dla PRL-owskiej młodzieży (bo przecież mimo wszystko jednak nie literatura), a wszak w porównaniu z przekazami, którymi karmią się oczy i umysły współczesnych nastolatków wyżyny rzemiosła pisarskiego, dobrego smaku i kultury, nie tylko językowej. Książka, która bawi, a nie szkodzi, czy deprawuje (jakże dziwna, a przecież nie zaskakująca współcześnie, rekomendacja). Ale jak długo jeszcze? Tylko patrzeć, jak Pan Samochodzik, który radził sobie bez problemu z PRL-owską cenzurą, jako przedstawiciel świata tradycyjnych ról społecznych, polegnie w starciu z cenzorami zwalczającymi "język nienawiści" i strzegącymi "poprawności politycznej". Skoro rewolucyjni twórcy nowego porządku "dostosowują do wymogów współczesności" Agathę Christie, to niby dlaczego mieliby uszanować Zbigniewa Nienackiego? Trzeba by zacząć od tego, że nie "Pan Samochodzik", tylko "Niebinarne Płciowo Zwierzę Ludzkie Ekologiczny Pojazd O Napędzie Elektrycznym", a dalej pójdzie już jak z płatka...  

Książka ukazała się w 1977 roku w serii "Klasyka młodych". I nic dziwnego, bo jest to literatura dobra i pouczająca. Ale trwa walka z tradycją. "Przeszłości ślad dłoń nasza zmiata". Gdyby ta książka została napisana współcześnie zostałaby przez "postępową" cenzurę zdyskwalifikowałaby za "język nienawiści", za "brak inkluzywności", za "stygmatyzujące role społeczne", za "wykluczające i nietolerancyjne podejście do płci i preferencji seksualnych", za "uprzedzenia religijne", za "brak ekologicznej i prozwierzęcej świadomości", itd. "Takie będą rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie". I "po owocach ich poznacie". Oto owoce "postępowego, tolerancyjnego, inkluzywnego, wolnego od uprzedzeń religijnych" chowu: chorobliwie egoistyczni, samolubni młodzi ludzie bojący się jak ognia jakiejkolwiek odpowiedzialności, których jedyną troską jest dostarczanie sobie rozrywek i przyjemności za wszelką cenę, nawet za cenę zdrowia i depresja, która staje się chorobą epidemiczną już w szkołach podstawowych. Oto owoce "tolerancyjnego, wolnego od religijnych pęt" chowu. Tymczasem okazuje się, że w środowiskach kierujących się tradycyjnie pojmowanymi wartościami religijnymi młodzi ludzie nie cierpią na utratę sensu życia, zdolni są pokonywać nawet największe przeszkody i trudności, odnajdują radość i sens w życiu rodzinnym i w wychowywaniu dzieci (o dziwo nie ma w tych środowiskach problemów z "dzietnością"), a jednocześnie - budując szczęśliwe życie rodzinne - wykazują niezwykłą aktywność społeczną. Jednym słowem troska o własną rodzinę nie odcina ich od świata, ale daje im siły do polepszania - w miarę możliwości - tego świata. To wszystko wynika z badań socjologicznych i trzeba być doprawdy socjologiem, by nie dostrzec błogosławieństw wynikających z życia "po bożemu". Socjologowie sami robią badania, z których wynika, że systemowo wmuszana ideologia "postępu" niszczy rodzinę i jest bezpośrednią przyczyną destrukcji osobowości, chorobliwej infantylizacji, wzrostu agresji społecznej i karykaturalnego wręcz przerostu postaw roszczeniowych, a jednocześnie - ci sami socjologowie - są w awangardzie tej dyktatury "postępu i tolerancji". A może to nie głupota i ślepota, tylko celowe działanie? W wypadku socjologów zachodzi pewnie i jedno i drugie, bo jak powiedział kiedyś Jan Kaczmarek, otwierając cykl skeczy "Z socjologią na ty": "znałem kiedyś socjologa - pracowało toto jako popychle".

Verne po angielsku. Sprawcę przekładu wydawnictwo utajniło, chociaż jednocześnie zapewnia, że przekład jest "complete and unabridged". Skromność przede wszystkim.

Jest to trzecie wydanie powieści, ale pierwsze wydanie kieszonkowe, czyli - jak to nazwał wydawca - "masowe". Nazwa jest o tyle ciekawa, że w PRL-u w zasadzie wszystkie wydania były "masowe". Wszak nakłady książek wynosiły tysiące, dziesiątki tysięcy, a nawet setki (!) tysięcy egzemplarzy. I nie dotyczy to tylko pism ideologów zbrodniczego ustroju, ale i "normalne" książki były drukowane "masowo" (np. wszystkie tomy z serii "Tomków" wydawano w setkach tysięcy egzemplarzy!). Pojawienie się wydań kieszonkowych było świadectwem, że i do PRL-u dotarła moda na 'pocket booki', 'paperbacki' - książki wydane najmniejszym kosztem, na lichym papierze, w papierowych okładkach, bez ilustracji, które sprzedawano przede wszystkim na dworcach, lotniskach itp. jako lekturę mającą skrócić czas podróży, a więc jako produkty jednorazowego użytku. Zostawiane w wagonach, samolotach, taksówkach, hotelach, wyrzucane do koszy, szły szybko na przemiał. Tak było w kapitalizmie, ale socjalizm twórczo przystosował oszczędnościowy pomysł edytorski, więc choć książki wydawano na gorszym (jeszcze gorszym) papierze, w lichych okładkach i klejono (nie szyto - klejono również oszczędnie, co sprawiało ich rozsypywanie się już w czasie pierwszej lektury), to te PRL-owskie wydania z reguły były po prostu zminiaturyzowanymi wersjami wydań normalnych. Na zachodzie książka oryginalna miała twarde okładki, obwolutę, szycie, dobry papier, ilustracje, itp., a jej kieszonkowe wydanie było pozbawione wszystkich tych edytorskich atrakcji, natomiast w PRL-u kieszonkowy egzemplarz był po prostu zminiaturyzowanym oryginałem, ale jeszcze gorszej jakości niż pierwowzór. Podobnie "Tomek u źródeł Amazonki" jest pozbawioną kolorów miniaturą wydania normalnego, z lekkimi tylko zmianami wewnątrz, wymuszonymi charakterem książki kieszonkowej (np. wklejki przeniesione do wnętrza jako ilustracje). Kieszonkowy Tomek - taki model w skali 1:2 książki prawdziwej.

Wydanie czwarte, czyli z pomarańczowymi ilustracjami i tytułami rozdziałów.

"Królowa cyganów", czyli drugi tom "Leśnej Różyczki", w pierwszym pełnym polskim wydaniu.

Ostatni, dwunasty tom cyklu "Leśna Różyczka". Happy end.

Karol May, Tajemnice klasztoru, czyli dziesiąty tom serii Leśna Różyczka.

Od tej powieści zaczął się cały cykl "Leśna Różyczka".

Winnetou, Old Shatterhand, przebiegli i groźni złoczyńcy, dzielni i szlachetni Indianie, dobro i zło oraz sprawiedliwość, która za dobro wynagradza, a za zło karze, czysta przyjaźń między mężczyznami, przyjaźń jako związek bratnich dusz, przyjaźń, która wiąże na całe życie i dodaje odwagi, pozwalając pomagać potrzebującym z narażeniem własnego oraz wspólnie, mężnie pokonywać zło, piękne i dzielne kobiety oraz małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, miłość między kobietą i mężczyzną oraz dzieci jako naturalny owoc tej miłości, dwie płcie... Dwie płcie?! I tę książkę napisał Niemiec?!

Kiedyś młodzieżowa lektura obowiązkowa. Autor, idealista i romantyk, tworząc apoteozę szlachetnej walki o wolność (Ameryka miała być wszak taką realizacją i spełnieniem odwiecznych tęsknot) nie tylko rozbudził na całym świecie zamiłowanie do "szlachetnych Indian" (razem z Karolem Mayem stworzyli i wprowadzili do marzeń chłopców wzór egzotycznej dzielności, sprawności i prawości, coś na kształt rycerza-dzikusa), ale również starał się w praktyce wspierać zmagania o wolność, m.in. zakładając w 1831 w Paryżu Komitet Amerykańsko-Polski, kierujący pomocą dla Powstania Listopadowego. Wynikałoby z tego, że dla młodego Polaka czytanie książek Coopera jest - oprócz niejako obowiązku edukacyjnego - w pewnym sensie również spłacaniem długu wdzięczności patriotycznej.