Andrzej Banach. Ociepka. Malarz dnia siódmego

Książka przełomowa. W zasadzie to głównie dzięki Banachowi Nikifor podbił salony, a "sztuka prymitywna" stała się modna wśród "jaśnie wykształconych". W PRL-u, w państwie "dyktatury proletariatu" sztuka miała jeden cel: miała "służyć walce klasowej masom robotniczo-chłopskim i inteligencji pracującej" i "wyrażać rewolucyjną świadomość górującego nad zgniłym kapitalizmem zdrowego moralnie i duchowo społeczeństwa socjalistycznego". Wszystko zostało zaplanowane i zadekretowane, ideologicznie uzasadnione, a tu niespodzianka: "żebrzący, głuchoniemy biedak" tworzy własny świat urzekający prostotą i szczerością, cechami, których nigdy nie pojęli "twórcy socrealizmu". Oto niemal dziecinny świat, pełen bezimiennych świętych i akwarelowych, baśniowych pejzaży okazał pustkę i nicość "twórczości" socrealistycznych mistrzów, piewców socjalizmu i Stalina (a który przecież "usta miał czerwieńsze od malin"!). Bo kto dziś pamięta malarzy traktorów, portrecistów robotnic w chustach i umięśnionych robotników zapatrzonych w dal? Jakieś nazwisko? A kto nie słyszał o Nikiforze? Tak oto jeszcze raz okazało się, że "ostatni będą pierwszymi". 

Kilkaset stron podróży w dziewiętnastowieczny świat książek i druków ilustrowanych. Przewodnikiem jest Andrzej Banach, więc podróż barwna, wciągająca i pouczająca. Przeszło pół tysiąca (!) obrazów/ilustracji towarzyszy opowieści - jak to na wyprawie: nie wystarczy się dowiedzieć, trzeba również zobaczyć. I ani się czytelnik spostrzeże, kiedy podróż po książkach i czasopismach przemieni się w wędrówkę po Polsce, ani się spostrzeże, kiedy z kart druków duch przeniesie się do kraju prawdziwego, pośród ludzi kiedyś żyjących i w krajobrazy dawno minione. Jaka była Polska - kiedy jej nie było - to można wręcz poczuć i przeżyć, właśnie dzięki obrazom z zapomnienia wydobytym: drzeworytom, litografiom, stalorytom, miedziorytom,... Miała być książka o książkach dawnych, a jest książka o życiu, choć dawnym, ale przecież prawdziwym, bo codziennym, potocznym, powszechnym.