Danuta Szmit - Zawierucha, Namiestnicy Warszawy

Kolejna książka tego autora opisującego barwną codzienność pomijaną w wielkiej historii.

Przeszło 1000 stron, prawie 3 kg wagi - jednym słowem prawie wszystko, co można wiedzieć o Warszawie (lub co można było wiedzieć w roku wydania, tj. w 1994 roku). Historia, życie, obyczaje, gospodarka, ludzie, czas zwykły i czas świąteczny - portret miasta, które po przeszło wieku okupacji rosyjskiej i po 20 latach wolności miało zniknąć z mapy świata. Portret miasta, którego - jak postanowili Niemcy i co starali się dokonać - miało nie być. Na każdej stronie świadectwo woli i siły życia Warszawy, ale również świadectwo przelanej krwi i nigdy nie zadośćuczynionej niemieckiej, jedynej w dziejach nowożytnych zbrodni. Jedyne miasto, które Niemcy chcieli znieść z powierzchni Ziemi, a jego mieszkańców wszystkich wymordować. Tak rozkazał wódz Niemiec (tę zbrodnię Niemcy popełniali ze zwykłą dla tego państwa patologiczną metodycznością i skrupulatnością - na co mieli zresztą ciche przyzwolenie sowietów). Nic dziwnego zatem, że nie można w Warszawie uczynić niczego, co nie przywoływałoby koszmaru II wojny i powojennych rządów sowieckich. Warszawa - miasto, którego pamięć jest jego siłą.

Cyprian Godebski - jeden z typowych, tragicznych żołnierskich życiorysów epoki napoleońskiej. Polska jako miraż i błędne drogi prowadzące donikąd: masoneria, francuska armia. Napoleon - "Bóg wojny", dla modlących się do niego zwiedzionych patriotów. Dla Polaków i Polski okazał się bożkiem: uwodzicielem, manipulantem, cynicznym i wyrachowanym pospolitym oszustem. Duch polski tęskniący za utraconą Ojczyzną, karmiony szczytnymi ideałami i przeżywający - miast uniesienia do krainy wolności - strącenie do otchłani beznadziei. Szczytne ideały, wzniosłe hasła przemienione w swoje potępione zaprzeczenie: "za wolność waszą i naszą", piękne hasło, a w istocie wielkie oszustwo, które skrywało przeklętą prawdę o wojskach okupacyjnych, o polskich żołnierzach, zmuszonych do absurdalnej, beznadziejnej i bezbożnej walki z walczącymi o wolność Włochami, Hiszpanami, Haitańczykami. Życie rozpięte między ogromnymi nadziejami, a towarzyszącymi im ogromnymi zawodami i rozczarowaniami. Wreszcie śmierć tragiczna - dla pociechy potomków: bohaterska. I twórczość - dla zagubionych potomków: martwa litera.

Niemcy w Polsce. Autor stara się spojrzeć "obiektywnie", "bez emocji". Czy to możliwe? I co to w ogóle znaczy? Bez emocji opisać naród, który, mieszkając w Polsce, był jednocześnie narodem zaborców, okupantów, morderców, budowniczych obozów koncentracyjnych, "im kultura nie zabrania na ulicach polowania", burzycieli - nie budowniczych, deportacje, wynaradawianie,... . "Obiektywizm naukowy" w historii, która krzyczy do nieba niezadościuczynionym bólem milionów niewinnych ofiar. Historia poza dobrem i złem? Obiektywizm, wobec narodu "nadludzi"... Ciekawy zamiar. Autor drukowany w Niemczech. I drobiazg: mniejszość niemiecka w Polsce ma prawa, których nie mają Polacy mieszkający w Niemczech (wszak nie ma tam mniejszości polskiej - ich obejmują jeszcze regulacje prawne z III Rzeszy). Ale to tak, na marginesie.

Pisma różnego rodzaju: artykuły, listy, wspomnienia. Autor - przez jednych ubóstwiany i kochany, przez innych nienawidzony i potępiany. Zgoła trudno dociec dlaczego sentymenty żywione za życia Marszałka przetrwały niemieckie, sowieckie i komunistyczne karczowanie polskiej tożsamości. Wciąż żywy w politycznych sporach. Wielki polityk, ale nie dla wszystkich wielki człowiek. Przez to, co pisał, można poznać czym zasłużył sobie na taką - zda się ponadczasową - rozdzierającą mieszaninę uczuć i emocji, przy okazji można odkryć jedno ze źródeł jednego z nurtów politycznych, które doprowadziły do odzyskania niepodległości. Nadciąga szalona burza (pisma z pierwszych lat XX wieku), a to jeden z jej jeźdźców. Wyjątkowa okazja do ujrzenia z bliska rzeczy niezwykłych i nieprzeciętnych.