Łódź. Portret miasta.

Reporter Michał Matys opowiada o legendarnej fabryce. Stary dowcip zadaje pytanie: co to za miasto na dwie litery? Było drugim, pod względem liczby mieszkańców, miastem w PRL. Książka opowiada historię tego miasta, a głównie historię słynnej kiedyś fabryki, która jest obecnie nie mniej słynną manufakturą. A w tle tej opowieści przewijają się wątki (jakże adekwatna wyrażenie w kontekście tematu zasadniczego!) typowo polskie: afery sztuczne i prawdziwe, przekupni sędziowie, układy polityczno-mafijne, urzędnicy, którzy służbę urzędniczą pojmują jako okazję do niszczenia ludzi, i wmontowane w "układ" międzynarodowe korporacje, które sprowadzają Polskę do roli niewolniczego państwa trzeciego świata. Wiecznie żywe dziedzictwo PRL-u.

Te najpiękniejsze trasy na weekend to: "Karkonosze zimą, Walentynki w Krynicy, Wiosną do wód, W krainie czarownic, Majówka w Pradze, Wodolotem na Bornholm, Wakacje nad Adriatykiem, Kajakiem po Krutyni, Piechota do Raju, Jura na rowerze, Nad modrym Dunajem, Sylwester pod Tatrami". 

Maria Barbasiewicz opisała ludzi interesu w przedwojennej Polsce, czyli - jak głosi podtytuł - przedsiębiorców, filantropów, kapitalistów. W podtytule pominięto... oszustów, wyzyskiwaczy, spekulantów i złodziei na wielką skalę. Czy z obawy przed posądzeniem o antysemityzm? Wszak jeśli "Ziemię obiecaną" "stygmatyzuje się" (tak, to dobre słowo w dzisiejszych czasach, zwłaszcza powinno się spodobać gazetowym tropicielom "mowy nienawiści") przymiotnikiem "antysemicka", to jak obrońcy "czystości opinii" nazwaliby nakreślony w książce portret Oskara Kona, bezwzględnego łódzkiego, żydowskiego przedsiębiorcy, cynicznego oszusta (szacowano jego oszustwa, m.in. wobec skarbu państwa, na... 50 milionów złotych!), jednocześnie przyjaciela Niemców - hitlerowców, których faworyzował do tego stopnia, że w jego biurach obowiązywał język niemiecki. W 1939 roku Niemcy i Związek Sowiecki napadły na Polskę. Żydów w Łodzi Niemcy przesiedlili do getta, a Oskara Kona i jego żonę SS przewiozło do... Genewy (oczywiście wraz z najcenniejszymi ruchomościami i dziełami sztuki). Część rodzina Kona, zamknięta w niemieckim getcie łódzkim, wojny nie przeżyła. W czasie wojny Kon robił dalej doskonałe interesy, podobnie jak i po jej zakończeniu, aż do swojej śmierci w Argentynie, w 1961 roku. Holocaust - w propagandzie ogólnoświatowa zagłada - w rzeczywistości piekło dla żydowskiej społeczności w Niemczech i na terenach okupowanych przez Niemców. Bo czym był "holocaust" poza terenami zajętymi przez Niemcy? Czym był dla Kona? Czym dla żydowskiej diaspory w Amerykach? 

12 polskich obiektów z Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO: Kraków - Stare Miasto, Wieliczka - zabytkowa kopalnia soli, Auschwitz-Birkenau - niemiecki Obóz Koncentracyjny i Zagłady, Puszcza Białowieska, Warszawa - Stare Miasto, Zamość - Stare Miasto, Toruń - średniowieczny zespół miejski, Malbork - zamek krzyżacki, Kalwaria Zebrzydowska - zespół architektoniczny oraz park pielgrzymkowy i Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, drewniane kościoły południowej Małopolski, Park Mużakowski, Wrocław - Hala Stulecia. Piękne zdjęcia, dokładne opisy. 

Wydanie drugie (a więc całość w jednym tomie) książki, która w PRL-u była obowiązkową pozycją każdej inteligenckiej biblioteki. "Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery" (taki podtytuł) jest opowieścią historyka, który przyznaje "sztuce rolę nie tylko tego czynnika, który cieszy oko i porusza myśl, ale także, który swym pięknem i estetycznym ładem wychowuje i wszczepia poczucie odpowiedzialności za to, co stworzyły pokolenia, a co tak łatwo zniszczyć dziś może jeden moment." Minęło pół wieku i minęła taka wizja sztuki. Przynajmniej oficjalnie: agresywni i pozbawieni jakichkolwiek intelektualnych pretensji i kwalifikacji "artyści", mają tylko jedno hasło: zaszokować i zarobić. Odchody w puszce, filmowanie jedzenia banana, okaleczanie siebie i innych, itp. szaleństwa i idiotyzmy oto "twórczość" nachalnie lansowana i narzucana współcześnie. I najważniejsze: by było jak najwięcej seksu w jak najdziwniejszych konfiguracjach i układach, najlepiej na scenie, w teatrze. Architektura ustąpiła miejsca "dewelopingowi", a urbanistyka wciskaniu "plomb - inwestycji" na najmniejszy bodaj skwerek, bo musi powstać kolejna "plaza", "house" czy "mansion". Taką "sztukę" produkują władcy masowej wyobraźni i dysponenci kredytów. Chwała Bogu są normalni ludzie, dla których sztuka pozostaje wzniosłą dziedziną ludzkiego ducha, a artysta jest twórcą obdarzonym kunsztem, wrażliwością i odpowiedzialnością. Dla nich jest ta książka - zbiór najwspanialszych dokonań twórczych. Dla tych zaś, którzy - by zacytować Witkacego - "zbydlęceni po azjatycku" sprowadzili życie ludzkie do kilku najpospolitszych odruchów fizjologicznych dzieło Białostockiego może być oczyszczającą i pouczającą wyprawą w świat piękna, prawdy i dobra - wartości, które legły u podstaw europejskiej cywilizacji. Może, ale czy będzie?

Władysław Witwicki napisał "Wiadomości o stylach" przed wojną, a swoją pracę podjął z myślą o młodych czytelnikach, którym chciał dostarczyć podstawowej wiedzy o sztuce. Książka należy zatem do kanonu lektur obowiązkowych dla każdego, kto zdobywa wykształcenie ogólne, niezbędne dla człowieka kulturalnego. Przed wojną były to fundamenty obycia w kulturze. Obecnie są to wyżyny nieosiągalne dla przeciętnych absolwentów szkół średnich, a nawet wyższych uczelni. Na przykładzie dawnych, popularnonaukowych publikacji widać jakiej dewaluacji uległy współcześnie takie pojęcia jak "człowiek kulturalny", "wykształcenie wyższe", "człowiek wykształcony". Większość współczesnych "ludzi wykształconych" nie będzie w stanie przeczytać ze zrozumieniem rzeczy, która kilkadziesiąt lat temu pisana była celowo w sposób prosty i odwoływała się do wiedzy elementarnej. Dziś ta wiedza uzurpuje sobie prawo do tytułów naukowych... . Książka ujmuje przemyślaną selekcją materiału oraz prostotą, jasnością i uporządkowaniem wykładu, a że czasem zawiera dyskusyjne tezy czy wnioski, to przecież nic zaskakującego w rozprawie o sztuce. Zalety niepodważalne, wady znikome.