Varsaviana

Leopold Tyrmand opisywał szczegółowo kilkumiesięczny fragment swojego PRL-owskiego życia, PRL-owska cenzura troszczyła się, by wydane wynurzenia nie były dostępne czytelnikom "nadwiślańskiej krainy", więc "Dziennik 1954" był legendą. Cenzura państwowa już nie ściga pisarstwa Tyrmanda, zatem można je kupić wszędzie i za grosze, w dowolnym wydaniu. Nasze tym się wyróżnia, że jest wydaniem niezależnym, "podziemnym". Choć w 1988 roku cenzura to już nie była ta sama cenzura, co w 1954 roku. PRL też był inny, ale to wciąż był PRL. 

Orkiestra z Chmielnej. Jedyna oficjalnie dopuszczona do grania na ulicy warszawska orkiestra podwórkowa. Nawet takie sprawy, jak zakaz grania na ulicach, brała na swoją sfatygowaną głowę przewodnia siła narodu, czyli partia robotniczo-chłopska. I żeby dopełnić barejowskiego absurdu orkiestra grała na ulicy Rutkowskiego, dlatego nazywała się "z Chmielnej", bo kawałek Chmielnej, na której grała, nazywał się Rutkowskiego. Proste. (Wstawka edukacyjna: Rutkowski - był taki bandyta przed II wojną, który na ulicy postrzelił kilka osób, w tym śmiertelnie studenta i policjanta, ale, że należał do partii komunistycznej, więc jaśniał w panteonie sowieckich świętych). Płyta dla zakochanych w Syrenim Grodzie (jak "Stolycę" nazywał Grzesiuk).

Tom X przedwojennych opowiadań sądowych, przywróconych do życia przez niezmordowanego Roberta Stillera.

Dzieje Warszawy (taki jest też tytuł całej serii) od czasu przyłączenia Mazowsza do Korony do roku, w którym Polska utraciła niepodległość. Barwny i wielostronny obraz życia: obyczajów, gospodarki, kultury, sztuki. Stolica - której miało nie być, państwa - którego miało nie być, narodu - którego też miało nie być. Tylko dlatego, że dwa potężne, sąsiednie narody - Niemcy i Rosjanie - jedyny system, jaki uznają to despotyzm i zniewolenie. Jak zatem mogli i mogą ścierpieć naród wolność miłujący? I tylko myśl smutna: jak wielu zdrajców i lizusów polskich, gotowych dla kilku groszy i dla "europejskich urzędów" sprzedać Niemcom i Rosjanom Polskę. Targowica wiecznie żywa. I pysznią się swoją podłością, nawet, jeśli ich zdrada przynosi rzeź Pragi (dzięki czujności sowieckiego, PRL-owskiego cenzora Z-94 oszczędzono czytelnikom opisu rzezi tysięcy mieszkańców, głównie kobiet i dzieci, dokonanej przez bohaterskich żołnierzy rosyjskich pod wodzą nie mniej bohaterskiego Suworowa). Smutne losy miasta, którego okresy rozwoju i rozbudowy przytłaczane są okresami planowego niszczenia i dewastowania przez Niemców i Rosjan. Ile to już wieków trwa ta niemiecko-rosyjska współpraca, której jedynym celem jest zniszczenie Polski? 

Opowiadania przedwojenne, tom V, opowiadania żydowskie. Dziwnym trafem twórczość Stefana Wiecheckiego katalogowana jest jako "humor, satyra". Robert Stiller, który wykonał tytaniczną pracę, by przywrócić twórczość Wiecha z zanikających przedwojennych gazet, byłby oburzony. Stefan Wiechecki to pisarz, który - w niepozornej i wyjątkowej formie - ukrył cale bogactwo wielkiej literatury faktu.

Przedwojenne opowiadania żydowskie - tom IV opowiadań przedwojennych Stefana Wiecheckiego.

Pisma, wywiady, mowy z lat 1922 - 1924, poświęcone głównie burzom, jakie towarzyszyły narodzinom niepodległego państwa, klejonego z pokoleń "zbrukanych w służbie dla obcych" (s. 137), w służbie dla zaborców. Ale prawdziwa burza miała dopiero nadciągnąć. Jak bardzo jej nadejście, czyli przewrót majowy, daje się wyczytać w tych tekstach?

Opowiadania powojenne z lat 1951 - 1953. Zabawne, ale jakieś smutne w tle, normalne, a przecież wszyscy wiedzieli, że nic nie jest normalne. Fałsz i kłamstwo jako prawda, brzydota jako piękno, zło jako dobro... Orwellowskie dwójmyślenie jako fundament życia, przyjaźni, pracy... Większość próbowała żyć, jakby wszystko było normalne, ale nie było i każdy o tym wiedział. Jak sobie radził z tym Wiech?

Jak w tytule. A podtytuł sprawę dookreśla, że jest to "Studium leksykalno-semantyczne".

Kolejny (XII tom) dzieł Wiecha. Opowiadania sądowe wydobyte z zapomnienia przedwojennych gazet i przywrócone życiu przez niestrudzonego Roberta Stillera.

Tom trzeci zbioru przedwojennych, warszawskich opowiadań żydowskich zebranych i opracowanych przez Roberta Stillera, a wydanych, co oczywiste, w Krakowie. Literatura wielka w skromnej, ironicznie umniejszającej się formie oraz absolutne mistrzostwo języka. Perły formy krótkiej i dosadnej. Gigantyczna praca Roberta Stillera: przywrócił do życia rzeczy, które zdawały się być bezpowrotnie zaginione, zagubione, zapomniane.  

Raport z nieistniejącego miasta: ludność, władze, budownictwo, handel, architektura, radiostacje i rozgłośnie radiowe, kultura, teatry, nauka, prasa... No i oczywiście, jako że książkę wydano w PRL-u, komuniści, socjaliści oraz, na okrasę, wątek żydowski - teatr żydowski.

Stanisław Bareja i jego walka z PRL-owskim zidioceniem i walka z cenzurą. Wszyscy się pytają: jakie byłyby filmy, gdyby nie cenzorskie nożyczki, jaki byłby obraz PRL-u, gdyby Bareja mógł tworzyć bez przeszkód. A byłby Bareja bez PRL-u?

Wiech, którego by nie było, gdyby nie Robert Stiller. To on, w przedwojennych, anonimowych tekstach z ostatniej strony "mgnienia codzienności" (cóż za trafne określenie gazety codziennej!), rozpoznał  pióro Mistrza.

"Moje szczęśliwe wspomnienia"... . Zagadka: tylko takie były, czy tylko takie spisane? Czy wszystko, co się w życiu dzieje jest szczęśliwe, czy też o nieszczęściach się zapomina lub ich nie wspomina? Zagadka do rozwikłania w spotkaniu z księdzem-poetą. Jedyna jego autobiografia.

Portrety wszystkich 20 wielkorządców kraju, który był pozostałością Polski w zaborze rosyjskim. Historia smutna, choć wciągająco opowiedziana. 

Ocenzurowane przez rodzinę (i znajomych rodziny) zapiski Jana Józefa Lipskiego z lat pierwszej "odnowy", czyli z czasu powrotu tow. Wiesława do władzy. Stalinowcy, przeszli za kulisy: na placówki, na dyrektorskie stołki, niektórzy wyjechali korzystać z rozkoszy, jakie oferował "gnijący kapitalizm". Ale socjalizm pozostał, ma być tylko "odnowiony". Autor angażuje się całym sobą w tę walkę o "socjalizm z ludzką twarzą". A o co miał walczyć mason i socjalista? PRL-owski ustrój przeżywał co kilkanaście lat paroksyzmy, jedna banda aparatczyków odsuwała od koryta inną, wciągano w te awantury "społeczeństwo", po czym - gdy kurz opadł - "nowa ekipa przywódców partii i państwa" ogłaszała "odnowę" pod hasłem "socjalizm tak, wypaczenia nie", czyli uspokajano nastroje, "społeczeństwo" wracało do pracy i znowu budowano "ustrój sprawiedliwości społecznej - socjalizm". Autor bardzo się przejmował hasłem "socjalizm tak, wypaczenia nie". A jakim hasłem miał się kierować socjalista i mason? I pomyśleć, że byli ludzie - wcale nie mało - którzy twierdzili, że "wypaczenia tak, socjalizm nie". Ale to nie Lipski i jego środowisko. Dla zwykłego śmiertelnika książka raczej nudna: drobiazgowe notowanie kto się z kim spotkał, co powiedział, co kto odpowiedział, kto na kogo się obraził,... . Jak dyskusjami zmiękczyć państwo totalne. Lewicowa inteligencja "w walce o lepsze jutro". Oczywiście koniecznie socjalistyczne. Kisiel: "To, że jesteśmy w dupie to jasne. Problem w tym, że zaczynamy się w niej urządzać." Kisiel nie był socjalistą.

Uczta dla miłośników historii opowiadanej przez jednego z głównych sprawców wydarzeń (wiek XIX), dla miłośników polskiej tradycji i obyczaju oraz dla miłośników języka polskiego. Jakby tego było mało opowieść snuje Zygmunt Szczęsny Feliński, święty Kościoła, a zatem jego wizja dziejów i losu ludzkiego przeniknięta jest głębokim, duchowym walorem. Polska historia i tradycja, piękny język, głębia myśli - czy w ten sposób nie zniechęciliśmy współczesnego czytelnika bardziej niż go zachęcić? Tak czy inaczej, książka jest niezwykłym świadectwem miłości: miłości do Boga, miłości do bliźniego i miłości do Polski (oczywiście świadectwo jest cenzorsko skancerowane, jak każda rzecz wydana w PRL-u, a dotycząca zaboru rosyjskiego i rosyjskiej polityki wynarodawiania).

Uczuciowy i osobisty portret Jerzego Dobrowolskiego. Moc zdjęć, anegdot, wywiadów, wspomnień, teksty drukowane i wygłaszane. PRL od weselszej strony. 

Było kiedyś miasto wyjątkowe.

Aż przyszli niemcy i dlatego, że było polskie (mieszkali w nim podludzie), planowo zaczęli je mordować i niszczyć, w imię germańskiej historii. Ich "dzieło" próbowali dokończyć, w imię postępu i sprawiedliwości społecznej, PRL-owscy komuniści (bo mieszkali w nim jeszcze przedwojenni straszni mieszczanie). I kiedy wydawało się, że po transformacji PRL-u uda się uratować ostatki ocalałej architektury i przywrócić sprawiedliwość (zamordowanym, zadręczonym i zmaltretowanym mieszkańcom oraz oddać zagrabione) do akcji wkroczyli post PRL-owscy gangsterzy: biznesmeni, adwokaci i urzędnicy. Wszyscy do dziś bezkarni. Niemcy, polscy zdrajcy i pospolici gangsterzy, komuniści i socjaliści, zrobili i wzięli co chcieli. A na zakończenie, zasłaniając się historią, postępem, Europą, demokracją, prawem, gospodarką, krzyczą, że dzieje im się krzywda, więc - w otoczeniu adwokatów i "ochroniarzy" - idą do sądu...

Książka poświęcona jednemu domowi, którego wyjątkowe dzieje skupiają w sobie historię miasta.

Bo było kiedyś miasto wyjątkowe.